Pragmatiek
Vele pragmatische aspecten in het Afrikaans zijn beïnvloed door de Engelse etiquette. Beleefdheid en aanspreekvormen zijn echter een uitzondering hierop. Het onderscheid tussen jy en u is in het Afrikaans namelijk niet hetzelfde zoals wij gewend zijn in het Nederlands (jij voor het aanspreken van een gelijke en u als beleefdheidsvorm). In het Afrikaans wordt u nauwelijks gebruikt, zeker niet buiten de stedelijke gebieden; er zal eerder een ‘derde persoonsvorm’ worden gebruikt, bijvoorbeeld Pa, Ma, Oom, Tannie, Meneer, Mevrou, Dokter, Dominee of Professor (met hoofdletter in geschreven vorm). Onder hoogopgeleide Afrikaanssprekenden en in de media wordt deze derde persoonsvorm tegenwoordig vervangen door het gebruik van u.
Wanneer een spreker van het Afrikaans zich in een situatie bevindt waarin hij het gebruik van een derde persoonsvorm passend vindt, is hij meestal erg consistent in het gebruik van deze vorm. Het kan gebruikt worden op de plaats van het voornaamwoord als onderwerp (19) of lijdend voorwerp (20), maar ook op de plaats van het bezittelijk (19) of wederkerend voornaamwoord (21): (19) Sal Ma (= jy) my Ma se (= jou) kar leen? (20) Ek kan Ma (= jou) ongelukkig nie nou help nie (21) Ma (=jy) moenie Ma daaroor bekommer nie Het gebeurt overigens tegenwoordig wel steeds meer dat een persoon zijn of haar ouders met jy / jou aanspreekt in plaats van met Ma/Pa. Traditioneel gezien spreken kinderen, volwassenen, die niet hun directe familie zijn, aan met Oom of Tannie. Voor volwassenen geldt dit ook bij het aanspreken van oudere personen, hoewel ze dan ook kunnen kiezen voor het gebruik van Meneer of Mevrou. Deze laatste twee aanspreekvormen kunnen echter als te onpersoonlijk en informeel gezien worden, in tegenstelling tot Oom en Tannie. Wat steeds vaker voorkomt, is dat men – nadat de vreemde aangesproken is met Meneer of Mevrou – in het vervolg van het gesprek overgaat op jy / jou, zoals te zien is in zin (22+23). (22) Mevrou, kan ek jou help? (23) Aangename kennis, mnr. Nel. Jy het ’n baie mooi plaas In Nederland is deze combinatie, een formele aanspreekvorm direct gevolgd door jij, ondenkbaar. In het Afrikaans is dit goed mogelijk, omdat u nog niet voor iedereen een gebruikelijke vorm is. In de zakenwereld komt Dame steeds meer voor, maar dan wel gecombineerd met de u-vorm. |