Iers in het kort
Het Iers is een taal van de Keltische taalfamilie. De taal staat ook wel bekend onder de naam Gaelige. De Keltische talen stammen van dezelfde voorouder af als het Nederlands, namelijk de Indo-Europese taalfamilie. De Ierse taal wordt sinds de 20e eeuw bijna alleen nog in Ierland gesproken. Daarnaast is het ook in kleine gebieden van Canada, de USA en Australië in gebruik. De Keltische taalfamilie bestaat uit 6 talen, verschillend van algemeen bekend tot redelijk onbekend: het Iers, Schots, Welsh, Bretons, Manx-Gealisch en Cornisch.
Afbeelding 1: Sprekersgebieden van de Keltische talen.
Bron: Wikipedia Het Iers verschilt qua grammaticaliteit en vocabulaire niet veel van de andere Keltische talen. Het grootste verschil wordt gekenmerkt in de spelling en de uitspraak. Dit kan duidelijk worden geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld. Hieronder staat de zin Wat is je naam? Mijn naam is.. in alle Keltische talen uitgeschreven: Tabel 1: Verschil tussen de Keltische talen
Bron: Omniglot Het Iers kent een rijke geschiedenis met verscheidene hoogte- maar ook dieptepunten. Er bestaat naast het huidige Iers (Modern Iers) ook het Oud Iers en Middel Iers. In de 5e en 6e eeuw is het Primitief Iers ontstaan. Dit wordt tegenwoordig ook wel Oud-Iers genoemd. Het bijbehorende schrift is het Ogham. Dit alfabet is bij meerdere Keltische talen gebruikt geweest. Afbeelding 2: Het Ogham schrift
Bron: Wikipedia Vanaf de 6e eeuw zijn er glossen, korte aantekeningen, vastgelegd. Door deze vastlegging is er nu bekend hoe het Oud-Iers eruit zag en in welke opzichten het verschilt van de verder ontwikkelde Ierse taal. Vanaf het jaar 700 is er schriftelijk steeds meer gedocumenteerd. In die tijd hebben de Ieren een eigen schrift ontwikkeld dat meer lijkt op het Latijnse alfabet. Afbeelding 3: Het Middel-Iers schrift
Bron: Wikipedia Vanaf 1200 viel Engeland binnen bij Ierland, sinds dat moment is het Engels er in geslopen en is hebben de Iers sprekende inwoners een stap terug moeten doen. Er zijn veel migranten die het Engels mee hebben genomen naar Ierland. Het Iers degradeerde hierdoor enorm in waarde. Vanaf het jaar 1700 stond het Iers zelfs bekend als de taal voor de analfabeten. De Katholieke Kerk bleef de Ierse taal wel steunen. Vanaf 1830 werd Engels officieel uitgeroepen tot de nationale onderwijstaal. Steeds meer gezinnen in Ierland stapten over naar Engels als hoofdtaal. Het Iers werd nog wel als vak onderwezen op de scholen. Met het verhuizen van Ierse inwoners naar omliggende koloniën, werd het spreken van Engels ook meer een vereiste. Er zijn veel Ierse inwoners die een mengelmoes van het Engels en het Iers spreken, het Hiberno-Engels. In 1922 was het tijd voor staatkundige onafhankelijkheid. De Ierse regering zette zich in voor de herleving van het Iers. Het Iers nam een herintrede en het werd de overheidstaal. Alle afwijkende vormen van het Iers, werden toen ingedeeld als dialect. Het Iers kent ondertussen wel drie soorten dialecten, die verspreid door Ierland gesproken worden. Sinds 1922 is het Iers een beschermde taal. Er is ook een stichting in het leven geroepen die strijdt voor de nationale titel van het Iers. De ‘Foras na Gaelige’ promoot de taal via evenementen en acties. Het Modern-Ierse schrift is ontstaan sinds 1957. Dit schrift lijkt erg op het Schotse schrift en is veel duidelijker dan de twee voorgaande schriften. Het bijbehorende alfabet bestaat uit 18 verschillende letters. Dit zijn al 8 meer letters dan het vorige schrift. Hedendaags wordt het Iers gezien als een bedreigde taal. In het onderwijs staat het bekend als tweede vreemde taal en zo wordt het ook onderwezen. Er zijn nog weinig Ieren die met Iers als moedertaal worden opgevoed. Alleen in het gebied de Gaeltacht leeft het Iers nog sterk onder de inwoners. De Gaeltacht is een gebied van kleinere regio’s, met name langs de westkust van Ierland, met in totaal 82 duizend inwoners. Hier fungeert het Iers nog als hoofdtaal. Afbeelding 4: De groene gebieden vormen samen de Gaeltacht.
Bron: Wikipedia. Het aantal sprekers van het Iers zijn de laatste honderden jaren dus sterk verminderd. Deze vermindering blijft zich voordoen en daarmee groeit de onzekerheid rond het voortbestaan van deze taal. Dit wordt duidelijk weergegeven in onderstaande tabellen. Daar zijn de sprekers van het Iers tussen het jaar 1800 en 1981 uitgezet. Tabel 2: Iers sprekende populatie van 1799-1851.
Bron: The Death of the Irish Language, p.15 Tabel 3: Iers sprekende populatie van 1851-1901.
Bron: The Death of the Irish Language, p. 19 Tabel 4: Iers sprekende populatie van 1901-1981.
Bron: The Death of the Irish Language, p. 23 |