Fonologie
De fonologie van het Servisch is gebaseerd op het klanksysteem van Stokavisch Zuidslavische dialecten. Als eerste zullen de klinkers in het Servisch beschreven worden en vervolgens de medeklinkers.
Klinkers In het Servisch komen de volgende klinkers voor: [a], [i], [u], [e], [o], [r̥] De klinkers kunnen aan het begin, in het midden en aan het eind van een woord voorkomen. Zoals blijkt uit het rijtje, dient de [r̥] ook als klinker. Deze wordt echter niet geschreven. Deze [r̥] wordt ook wel een vocalische r genoemd. In onderstaande voorbeelden is deze vocalische r weergeven. Hrt (windhond) Trg (marktplein) Zoals blijkt uit bovenstaande voorbeelden staat de /r/ tussen twee medeklinkers in en gedraagt zich dan als klinker [r̥]. Als de /r/ aan het begin van een woord staat, is het ook een klinker. Staat de /r/ echter bij klinkers, dan gedraagt deze zich als consonant. De [r̥] wordt uitgesproken met een schwa ervoor. Dit is te vergelijken met de Nederlandse uitspraak voor ‘er’. Uitspraak van de Servische klinkers De uitspraak van de klinkers in het Servisch is te vergelijken met de Nederlandse klinkers: [a]: zelfde uitspraak als in ‘kaas’, ‘vaas’ en ‘schaap’ [i]: zelfde uitspraak als in ‘dier’, ‘gier’ en ‘diep’ [u]: zelfde uitspraak als in ‘boek’, ‘koe’ en ‘poes’ [e]: deze uitspraak zit tussen de [e:] en [ɛ] in en wordt uitgesproken als in ‘kers’ [o]: deze uitspraak zit tussen de [o:] en [ɔ] in en wordt uitgesproken als in ‘fors’ [r̥]: vergelijkbaar met de schwa + [r] in het Nederlands, zoals in ‘meter' Verder zijn er in het Servisch geen tweeklanken en gereduceerde vocalen. De enige gereduceerde vocaal is de [r̥]. Daarnaast kunnen bovenstaande klinkers op vier verschillende manieren worden uitgesproken, wat veroorzaakt wordt door het verschil in duur van de klinkers en het verschil in toon. Woorden in het Servisch worden uitgesproken met klemtoon op één van de klinkers. Het accent komt voor bij lange en korte klinkers. Daarnaast kan een klinker vallende pitch of stijgende pitch hebben. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende mogelijkheden: Lang en stijgend Kort en stijgend Lang en vallend Kort en vallend Een ander belangrijk aspect bij de uitspraak van de klinkers is dat het van belang is dat deze constant worden uitgesproken, ongeacht de klanken voorafgaand of na de klinker. In het Servisch kan één klinker namelijk een verschil maken in betekenis. Een woord met een lange [e] kan qua betekenis anders zijn dan een woord met een korte [e]. Zoals in vele talen plaatsvindt, vinden in het Servisch ook fonologische processen plaats, waarbij één of meerdere klinkers veranderen. Een voorbeeld hiervan is dat het suffix –ovati in sommige gevallen verandert in –evati als de volgende consonant zacht wordt uitgesproken. Medeklinkers Het Servisch heeft 25 medeklinkers. De medeklinkers staan in Tabel 1 weergeven. Bron: Hammond (2005) en Lučić (no date)
De uitspraak van de medeklinkers uit Tabel 1 wordt hieronder nader besproken. Uitspraak van medeklinkers in het Servisch Plofklanken [b]: zelfde uitspraak als in ‘boek’ [d]: als /d/, maar meer voor in de mond [k]: zelfde uitspraak als in ‘kat’ [t]: als /t/, maar meer voor in de mond [p]: zelfde uitspraak als in ‘pen’ [g]: uitspraak als in good Fricatieven [f]: zelfde uitspraak als in ‘fiets’ en ‘fles’ [v]: zelfde uitspraak als in ‘wrak’ en ‘wraak’ [s]: zelfde uitspraak als in see of ‘lassen’ [z]: zelfde uitspraak als ‘muizen’, maar meer voor in de mond [š]: zelfde uitspraak als in shake [ʒ]: zelfde uitspraak als in ‘etage’ en ‘garage’ [h]: varieert tussen de Nederlandse /g/ en /h/ Affricaten [c]: zelfde als uitspraak in bats of ‘iets’ [č]: zelfde als uitspraak in church [ć]: lijkt op de uitspraak in ‘kwartje’ [ǯ]: zelfde uitspraak als in het Engelse Georges [ʒ́]: tussen /j/ in James en dj in djakarta Nasalen [m]: zelfde uitspraak als in ‘mond’ en ‘maan’ [n]: zelfde uitspraak als in ‘neus’ [ɲ]: zelfde uitspraak als in ‘oranje’ en canyon Liquid [l]: zelfde uitspraak als in ‘fles’ [ʎ]: uitspraak is korter dan li in milieu in het Frans [r]: als korte rollende /r/ Glijklank [j]: zelfde uitspraak als in ‘jas’ en yes Zoals is beschreven onder het kopje ‘klinkers’ kan de consonant /r/ ook dienen als klinker. Daarnaast maakt het Servisch gebruik van consonant clusters. De volgende consonant clusters komen in het Servisch aan het eind van een woord voor: -st, št, zd, žd, rk, nc, nt, sk. (Hammond, 2005). Tevens is het van belang om de [j] nader te bespreken. De [j] is een zacht klinkende consonant die veel invloed heeft op de omringende consonanten in een woord. De [j] wordt gebruikt in het vormen van de comparatieven en einden van naamwoorden. Daarnaast veranderen bepaalde consonanten in een andere consonant als de [j] achter de betreffende consonant is geplaatst. Voorbeelden hiervan zijn onder andere: d + j verandert in đ, z + j verandert in ž, v + j verandert in vlj en h + j verandert in š. Er zijn er nog veel meer fonologische processen die in het Servisch plaatsvinden. Hierover kan meer gelezen worden in Hammond (2005). Klemtoon Zoals onder het kopje ‘uitspraak van Servische klinkers’ is beschreven, worden woorden in het Servisch uitgesproken met klemtoon op één van de klinkers. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende mogelijkheden: lange stijgende klemtoon, korte stijgende klemtoon, lange vallende klemtoon en korte vallende klemtoon. In het algemeen kan de klemtoon op alle lettergrepen vallen behalve op de laatste. Gebaseerd op dit fenomeen valt de klemtoon in een woord met twee lettergrepen op de eerste lettergreep en in een woord met drie lettergrepen op de eerste of tweede lettergreep. Gezien het feit dat alle woorden in het Servisch klemtoon en toon krijgen, hebben alle woorden in een Servische zin dat ook. Het woord dat het belangrijkste is in de zin krijgt meer accent dan een minder belangrijk woord. De context draagt bij aan de mate van klemtoon. Mogelijke problemen als gevolg van transfer De verwachting is dat NT2-leerders nauwelijks moeite zullen hebben met het onderscheiden van lange en korte klinkers, omdat in het Servisch hier ook onderscheid tussen gemaakt wordt. Daarnaast is het onwaarschijnlijk dat Servische NT2-leerders de ‘r’ in sommige gevallen als klinker uitspreken in het Nederlands waar dit niet is toegestaan. In het Nederlands komen geen klankcombinaties als ‘hrs’, ‘prt’ en ‘mrl’ voor. De [e] en [o] worden in het Servisch iets anders uitgesproken dan in het Nederlands. Het is mogelijk dat NT2-leerders deze uitspraak toepassen op Nederlandse woorden. Vanwege het minimale verschil tussen het Nederlands en het Servisch zal de transfer niet leiden tot onverstaanbare spraak of betekenis veranderingen. Daarnaast is het mogelijk dat het klemtoonpatroon van NT2-leerders anders is dan in het Nederlands. Zoals is beschreven wordt er bij de uitspraak van klinkers onderscheid gemaakt tussen duur en toon. In het Nederlands wordt er ook onderscheid gemaakt tussen lange en korte klinkers, maar niet tussen tonen. Wellicht zullen klinkers in het Nederlands ook met toon worden uitgesproken. Tevens maakt het Nederlands in tegenstelling tot het Servisch wel gebruik van tweeklanken, zoals onder andere /ɛɪ/ (geit), /œy/ (fruit) en /ɔu/ (touw). Als NT2-leerders de tweeklanken niet goed uitspreken, kan dit verklaard worden doordat het Servisch hier geen gebruik van maakt. De meeste medeklinkers die in het Nederlands voorkomen, komen ook in het Servisch voor. Klanken waarbij NT2-leerders wellicht moeite mee zullen hebben zijn bijvoorbeeld de /g/ in ‘goed’ en de klankcombinatie <sch> in ‘schaap’ en ‘schip’. Deze klanken komen niet in het Servisch voor, waardoor dit kan doorklinken in de Nederlandse uitspraak. Daarnaast kunnen er misschien kleine uitspraakverschillen ontstaan, omdat bepaalde medeklinkers net iets anders worden uitgesproken in het Nederlands, zoals hierboven is beschreven. Gebaseerd op het feit dat in het Servisch het gebruik van verschillende tonen invloed heeft op de betekenis van woorden, is het goed mogelijk dat de Servische NT2-sprekers dit ook toepassen op het Nederlands. Gevolg hiervan kan zijn dat de Nederlandse uitspraak een andere melodie krijgt, maar nog wel goed is te verstaan. |