Fonologie
Het Khmer kent – uitgaande van het boek Cambodian, Khmer van Haiman (2011) – 18 consonanten en 20 vocalen; 11 monoftongen en 9 diftongen. Alle monoftongen kennen een korte en een lange variant. In Tabel 1 en Tabel 2 zijn alle fonemen weergegeven, geschreven in het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA). Voor de consonanten geldt dat wanneer fonemen in paren voorkomen, links de stemloze en rechts de stemhebbende variant is. Voor de vocalen geldt dat links de ongeronde en rechts de geronde variant is. Bovendien geldt hier dat /:/ de lange variant aanduidt.
Tabel 1. Consonanten van het Khmer Zoals te zien in Tabel 1 zijn de stemhebbende plosieven implosieven. Dat wil zeggen dat bij het maken van deze klanken de lucht naar binnen wordt gezogen in plaats van naar buiten geperst. Naast de stemhebbende plosieven die als implosieven worden gerealiseerd, heeft het Khmer de glottale stop /ʔ/ die het Nederlands niet kent als consonant. We spreken hem wel uit, bijvoorbeeld tussen de /e/ en de /a/ van 'beamen'. Verder is te zien dat de Nederlandse consonanten /v/, /z/, /ʃ/, /x/ en /ɣ/ niet in het Khmer voorkomen.
Tabel 2. Vocalen in het Khmer Zoals te zien in Tabel 2 kent het Khmer een aantal vocalen die het Nederlands niet kent. Wat betreft de monoftongen zijn dit, zowel lang als kort, /ɯ/ en /ɤ/, en de lange vocalen /ɑ:/ en /ə:/. De diftongen uit het Khmer komen geen van alle voor in het Nederlands. Verder is te zien dat de Nederlandse monoftongen /ɪ/, /ʏ/, /y/ en /ɵ/ en geen van de Nederlandse diftongen - /ɛi/, /œy/, /ʌu/, /ɑi/, /ɔi/, /a:i/, /e:u/, /iu/, /o:i/ en /ui/ - in het Khmer voorkomen.
De foneeminventaris van het Khmer is echter wel enigszins verschillend voor de dialecten. Zo verschilt het Noord Khmer dialect onder andere van het Standaard Khmer in het aantal vocalen. Het Noord Khmer kent namelijk ook de monoftongen /ɪ/, /ʊ/ en /ʌ/. Deze laatste twee komen niet in het Nederlands voor, maar zoals gezegd /ɪ/ wel. Het West Khmer dialect wordt bovendien gekenmerkt door een vocaal contrast van ‘breathy voice’ en ‘normal voice’. I.e. breathy voice wil zeggen dat fonemen worden gemaakt met trillende stembanden die verder uit elkaar worden gehouden. Hierdoor ontsnapt er meer lucht en ontstaat er een ‘hees’ geluid. Syllaben Voor het Khmer gelden een aantal regels voor de manier waarop syllaben worden opgebouwd. Ten eerste beginnen syllaben met een consonant, of een consonantcluster bestaande uit twee, hooguit drie, consonanten. De syllabe kan vervolgens open of gesloten eindigen, oftewel; met een vocaal of met een consonant. Aan het einde van de syllabe kan geen consonantcluster komen. Wanneer de syllabe beklemtoond is en een korte klinker heeft, moet hij afgesloten worden met een consonant. Een groot deel van deze regels geldt ook voor het Nederlands. De meeste woorden in het Khmer bestaan uit één of twee syllaben. In de meeste woorden met twee syllaben is er in het Khmer sprake van een onbeklemtoonde pre-syllabe - dit wordt ook wel ‘anacrusic syllable’ genoemd - en een beklemtoonde syllabe. De beklemtoonde syllabe is altijd de tweede syllabe, aangezien de hoofdklemtoon in het Khmer op de laatste syllabe van het woord valt, net als in het Frans. In de pre-syllaben zijn de vocalen meestal kort of ze worden gereduceerd tot [ə]. De pre-syllaben worden ook vaak helemaal weggelaten. Er wordt voor het Khmer dan ook niet gesproken van bi-syllabische woorden, maar van sesqui-syllabische woorden, waarmee iets in de trant van ‘anderhalve syllabe’ wordt bedoeld. Woorden met meer dan twee syllaben zijn meestal leenwoorden of samenstellingen. De samenstelling van syllaben kan tevens verschillen per dialect. In het Zuid Khmer dialect is er sprake van een voorkeur voor mono-syllabische woorden. Daarbij komen overigens ook veel lexicale verschillen met het Standaard Khmer voor. In het Phnom Penh Khmer dialect worden syllaben veelal samengevoegd of weggelaten, wat tot een, zo lijkt het, ontspannen uitspraak leidt. De consonanten /r/ en /s/ komen in het Khmer niet aan het einde van een syllabe voor. De /s/ wordt slechts uitgesproken als er een hypercorrecte voorleesstijl wordt gehanteerd. Voor de /r/ geldt wel dat er een dialectverschil kan zijn. In het Noord Khmer dialect wordt de /r/ namelijk wel uitgesproken aan het einde van een syllabe, in tegenstelling tot het Standaard Khmer. Er is in het Khmer tevens sprake van ‘final devoicing’, wat wil zeggen dat stemhebbende plosieven aan het einde van een syllabe worden vervangen door stemloze plosieven. Voor het Khmer geldt dus dat de twee implosieven /ɓ/ en /ɗ/ als respectievelijk [p] en [t] worden gerealiseerd aan het einde van de syllabe. In het Nederlands vindt ook final devoicing plaats, voor alle stemhebbende plosieven. Verder wordt de /r/ in een onbeklemtoonde syllabe-initiële positie in snelle spraak gereduceerd tot [l]. Wanneer de syllabe beklemtoond is, wordt de syllabe-initiële /r/ in het Phnom Penh Khmer dialect uitgesproken als [h] of weggelaten. De syllabe wordt in dit dialect vervolgens met een omhooggaande toon uitgesproken, terwijl tonen in het Standaard Khmer niet voorkomen. Wanneer het in het Phnom Penh Khmer om een /r/ gaat die de tweede consonant van een syllabe-initiële cluster vormt, wordt hij meestal weggelaten. Deze fonologische processen komen geen van alle voor in het Nederlands. Wat betreft syllabe-initiële clusters zijn er ook een aantal consonanten die niet als eerste klank kunnen voorkomen. Dit zijn de consonanten /ŋ/, /h/, /r/ en /ʔ/. |