Fonologie
Vocalen
Het fonologisch systeem is het meest veranderd vergeleken met het Oudnoors (Thráinsson, 1994:143). Met name de vocalen zijn in de loop der jaren veranderd in uitspraak. In het Oudijslands kon elke vocaal slechts op één manier worden uitgesproken, terwijl in het moderne IJslands een vocaal zowel lang als kort kan worden uitgesproken. Vroeger was vocaallengte een distinctief kenmerk, maar is het in het huidige IJslands is dit niet meer van toepassing (Thráinsson, 1994:146). In onderstaande tabel. (tabel 1) zijn de distinctieve kenmerken van alle IJslandse vocalen en diftongen te vinden. Tabel 1. Distinctieve kenmerken IJslandse vocalen en diftongen. Tussen de […] haken staan de klanken en achter de klanken staat de letter (Gebaseerd op Thráinsson, 1994: 144 en Árnason, 2011: 58). In het IJslands zijn er acht vocalen: [äː]-[ɑ], [eɛ̯]-[ɛ], [i]-[ɪ], [oɔ̯]-[ɔ], [ʏ], [œ], [œy̯] en [u]. Deze kunnen zowel kort als lang worden uitgesproken. De regel die hierbij geldt: open syllabes hebben een lange vocaal (bijvoorbeeld: <aap>), terwijl gesloten syllabes een korte vocaal hebben (bijvoorbeeld: <acht>) (Árnason, 2011:129, 142-143). De <i> of <y> en <í> of <ý> worden hetzelfde uitgesproken (Árnason, 2011: 57-60, 132). In tabel 2 zijn alle vocalen in zowel korte als lange uitspraakvariant met een koppeling naar de Nederlandse taal weergegeven. In tabel 3 is de uitspraak van de diftongen te vinden. Sommige klanken lijken qua schrift op het Nederlands, maar worden meestal anders uitgesproken in het IJslands (zie tabel 2 en 3 voor de uitspraak). Tabel 2. Lange en korte vocalen in het IJslands en de meest vergelijkbare klank in het Nederlands (gebaseerd op Thráinsson, 1994; Árnason, 2011). Tabel 3. Diftongen in het IJslands en de meest vergelijkbare klank in het Nederlands (gebaseerd op Thráinsson, 1994; Árnason, 2011).
De meeste vocalen en diftongen zijn ongeveer vergelijkbaar met de Nederlandse vocalen en diftongen. In het IJslands kent men de ‘stomme /e/’ niet. Ook de [a], [o] klinken in het Nederlands anders dan in het IJslands. In het IJslands kent men de diftong [œy] (ui) niet. Deze klank zal het meeste problemen geven bij kinderen die het Nederlands als tweede taal leren en thuis IJslands spreken
Consonanten De letters <c, q, w>behoren tot het alfabet, maar worden enkel gebruikt voor woorden en namen van leenwoorden. De letter <z> wordt gebruikt wanneer de oude spelling van het IJslands wordt gebruikt. Deze consonant wordt als een [s] uitgesproken (Thráinsson, 1994: 142). Plosieven Alle plosieven worden stemloos uitgesproken. De consonanten worden het meest gedifferentieerd door de consonant met of zonder aspiratie uit te spreken. De normale stemloze plosieven zijn de consonanten [p, t, c, k] (Árnason, 2011: 98). De plosief [c] kennen we in het Nederlandse klanksysteem niet. Deze klank lijkt het meeste op de Nederlandse klank [k], maar wordt palataal uitgesproken in plaats van velaar (zie tabel 4). Tevens kent het IJslands de geaspireerde plosieven [ph, th, ch, kh ] die in het Nederlandse klanksysteem niet geaspireerd worden uitgesproken. Er is geen eenduidig fonologische of morfologische verklaring voor de aspiratie van plosieven (Árnason, 2011: 104-105). De plosieven hebben een andere klank-teken koppeling in het IJslands vergeleken met het Nederlands. De letter <b> wordt uitgesproken als een [p] en de letter <d> wordt in het IJslands als een [t] uitgesproken. Indien de letter <b> tussen de letter <m> en <d,t,s,g> staat, wordt de letter <b> uitgesproken als de klinker [ø]. Indien de letter <d> tussen de letter <l> of <n> en <g,n,l,k,s> staat wordt de letter <d> uitgesproken als de klinker [ø]. Deze klinker wordt in het Nederlands niet gebruikt, maar is het beste te vergelijken met de lang uitgerekte klinker [ʏ] zoals in het woord <put>.Tot slot wordt de letter <g> als een [k] uitgesproken in het IJslands (zie tabel 5). Deze klank-tekenkoppeling zal waarschijnlijk voor verwarring zorgen bij een meertalig kind. In het IJslands wordt de glottale stopklank [ʔ] als aparte klank gezien (Árnason, 2011: 100). Deze klank wordt ook wel glottisslag genoemd. In Nederlandse spraak komt deze klank voor in het woord <beamen> en wordt dit uitgesproken als [bəʔˈaːmə(n)]. Fricatieven Er zijn een aantal stemhebbende- en stemloze fricatieven in het IJslands (zie tabel 4). De meeste fricatieven zijn bekend in het Nederlandse klanksysteem. De letter thorn wordt uitgesproken als de klank [θ] zoals in het Engelse woord <think>. De letter thorn (þ) staat nooit aan het eind van een woord. De letter thorn wordt gebruikt voor een stemloze consonant in bijvoorbeeld het woord <maðkur>.De letter eth (ð) is de stemhebbende variant van de letter thorn zoals in het woord <that>. De letter eth (ð) staat in het IJslands nooit aan het begin van een woord. De letter eth wordt gebruikt indien deze tussen vocalen staat of aan het einde van een woord. Indien de letter <ð> tussen de letters <r> en <n> staan en tussen de letters <g> en <s> zoals in het woord < harðna> wordt het uitgesproken als de klinker [ø]. Zie het voorbeeld dat eerder besproken is bij de plosieven (Thráinsson, 1994: 144, 147). De letter <hj> en bijbehorende klank [ç] kent het Nederlandse klanksysteem niet. Voor een vergelijking met een Nederlandse klank zie tabel 5. Naast een aantal onbekende letters en klanken in het IJslands wordt de klank [x] in het IJslands voor zowel de letter <g> als <k> gebruikt. In het Nederlands wordt de klank [x] enkel bij de letter <g> uitgesproken. Nasalen In de meeste gevallen worden de nasalen [m] en [n] gebruikt die hetzelfde worden uitgesproken als in het Nederlands. In combinatie met de letter <g> of <k> na de letter <n> verandert de klank in [ŋ]. Dit is hetzelfde als is het Nederlands bij de woorden <bang> of <bank>. In het Nederlands kennen we de klank [ɲ] in het woord <oranje>. In het IJslands worden een aantal nasale klanken gebruikt die in het Nederlandse klanksysteem niet gebruikelijk zijn. Dit zijn de stemloze nasalen. Hier zijn in sommige gevallen regels aan verbonden. Indien er voor en na de letter <m> een stemloze consonant wordt uitgesproken verandert de klank in [m̥]. De letter <m> kan in het IJslands op 2 verschillende wijzen worden uitgesproken. De letter <n> kan op zes verschillende wijzen worden uitgesproken. Indien er voor en na de letter <n> een stemloze consonant wordt uitgesproken verandert de klank in [n̥]. Voor de klanken [ŋ̊] en [ɲ̊] gelden geen specifieke regels. Zie tabel 4 en 5 voor de uitspraak van deze klanken en enkele voorbeelden vanuit de Nederlandse taal. Lateralen Wat betreft de lateralen heeft de letter <l> in het IJslands twee uitspraken wat zeer differentiërend is voor deze taal (Árnason, 2011: 109-113). Er bestaat de stemhebbende klank [l] die men internationaal en in het Nederlands gebruikt. In IJsland uit men de letter <l> echter stemloos aan het einde van een woord of als er een stemloze consonant volgt na de letter <l> zoals in het IJslandse woord <stúlka> (Árnason, 2011: 109-113). Trilklanken Hetzelfde geldt voor de trilklanken in het IJslands. De meest gebruikte klank [r] in het IJslands is hetzelfde als de oorspronkelijke uitspraak van de letter <r> in het Nederlands; namelijk de alveolaire trilklank [r]. Deze wordt in het IJslands initiaal en tussen twee vocalen gebruikt. Daarnaast bestaat er in het IJslands ook de stemloze uitspraak van de letter <r>. Voor en na een stemloze consonant en na een spreekpauze uit men de stemloze <r>. In tabel 4 en 5 is een volledig overzicht te vinden van alle consonanten in het IJslands. In tabel 4 is een onderscheid is gemaakt tussen articulatiewijze en de plaats van articulatie. In tabel 5 is een koppeling van de IJslandse consonant naar een vergelijkbare Nederlandse klank te vinden. Indien er een vergelijking tussen IJslandse en Nederlandse consonanten wordt gemaakt zijn er meerdere verschillen in beide klanksystemen. In het IJslands kent men de volgende klanken niet [b,d,g, ʃ, ʒ, ʋ, z] die in het Nederlands wel worden gebruikt. Dit heeft in sommige gevallen een logische verklaring, omdat de klanken [ʃ, ʒ] in Nederland ook in leenwoorden worden gebruikt zoals in het woord <douche> en <horloge>. In het IJslands is het gebruikelijk om leenwoorden zo goed mogelijk te vertalen naar de eigen taal. Een tweetalig kind zal met name moeite hebben om de klanken [b,d,g, ʃ, ʒ, ʋ, z] te verwerven, omdat deze in het IJslands niet voorkomen. Indien een Nederlands kind naar IJsland emigreert, zal het kind daar met name moeite hebben met het uitspreken van geaspireerde en stemloze consonanten, die in het Nederlands ongeaspireerd en stemhebbend worden uitgesproken. Tabel 4. Distinctieve kenmerken consonanten. Tussen de […] haken staan de klanken en achter de klanken staan de letters (gebaseerd op Thráinsson, 1994: 147; Árnason, 2011: 98). Tabel 5. Consonanten in het IJslands en de meest vergelijkbare klank in het Nederlands (gebaseerd op Thráinsson, 1994; Árnason, 2011).
|